29 Ιανουαρίου 2017

Η εποχή της μετα-αλήθειας

«Μετα-αλήθεια» είναι η λέξη που προστέθηκε επισήμως στο αγγλόφωνο λεξιλόγιο το 2016. Το λεξικό της Οξφόρδης την εξηγεί ως «συνθήκες υπό τις οποίες αντικειμενικά γεγονότα έχουν λιγότερη επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από προσφυγές στο συναίσθημα και την προσωπική πίστη» των ανθρώπων.

Φαινόμενα όπως το Brexit στη Βρετανία, ο μαχητικός λαϊκισμός και αντιευρωπαϊσμός στην Ευρώπη γενικά, καθώς και η εκλογή Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες αποτελούν πλέον σταθερές ενδείξεις ότι ο «δυτικός πολιτισμός» βρίσκεται υπό διάλυση και ότι οι δυτικές κοινωνίες βρίσκονται στο κατώφλι μιας νέας εποχής. Χαρακτηριστικά της εποχής αυτής είναι: διχασμένες και πολωμένες κοινωνίες, ρατσισμός και μια αυξανόμενη αντιπάθεια απέναντι στις μειονότητες, φαινόμενα απομονωτισμού και εθνο-λατρείας (π.χ. «αγοράζουμε ελληνικά» και «America first»), στροφή πέρα από τα ΜΜΕ προς τα κοινωνικά δίκτυα για ενημέρωση, καθώς και μια αντιπάθεια απέναντι στις πολιτικές και οικονομικές «ελίτ», ως τους κύριους υπαίτιους για τα δεινά της παγκοσμιοποίησης που πλήττουν τις δυτικές κοινωνίες. Στο πνευματικό επίπεδο, η «νέα» εποχή χαρακτηρίζεται από έναν αντι-διανοητισμό και αποστροφή της ορθολογικής σκέψης που στηρίζεται σε δεδομένα.

Κάποιες πρόσφατες αντιπαραθέσεις, όπως αυτή γύρω από τον ακριβή αριθμό πολιτών που ήσαν παρόντες κατά τηνορκωμοσία Τραμπ, σε αντίθεση με τον αριθμό παρευρισκομένων κατά την ορκωμοσία Ομπάμα το 2009, έχουν οδηγήσει στη δημιουργία νέων εννοιών όπως τα δήθεν «εναλλακτικά στοιχεία» που είχε στη διάθεσή του ο πρόεδρος Τραμπ ο οποίος δήλωσε πως οι παρευρισκόμενοι ξεπερνούσαν το ένα εκατομμύριο (κατ’ αυτόν, ο μεγαλύτερος αριθμός παρευρισκομένων σε ορκωμοσία προέδρου) σε αντίθεση με αυτά που έδειχναν συγκριτικές αεροφωτογραφίες. Αυτή η διαμετρικά αντίθετη με την κοινή λογική αντίληψη κάποιων σε ότι αφορά επιστημονικά δεδομένα (π.χ. η άρνηση των φαινομένων θερμοκηπίου ή και η πρόσφατη άρνηση αναγνώρισης των αεροφωτογραφιών κατά την ορκωμοσία) έχουν ξεσηκώσει την επιστημονική κοινότητα. Σε άρθρο τους ερευνητές φαινομένων αντίληψης και ψευδαίσθησης τονίζουν το εξής [1]: «Έχουμε, ξανά και ξανά,  παρατηρήσει σε επιστημονικά πειράματα, πως δεν πρέπει να εμπιστευόμαστε τις αισθήσεις μας απόλυτα. Ανεξάρτητα από το πόσο σίγουροι μπορούμε να νιώθουμε για την αντίληψη των συμβάντων γύρω μας, μπορεί να σφάλουμε ολότελα. Το πρόβλημα βρίσκεται στο ότι κανείς δεν βιώνει την πραγματικότητα άμεσα. Κάθε τι που παρατηρούμε, κάθε ήχος, κάθε συναίσθημά μας φιλτράρεται από το βιολογικό υλικό και μέσω της επεξεργασίας των πληροφοριών στον εγκέφαλό. … Αλλά ακόμα και αν οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε πλήρως τον κόσμο γύρω μας, υπάρχουν σαφείς κανόνες στην διαδικασία απόκτησης μιας αμερόληπτης γνώσης, όπως και τρόποι αντικειμενικής καταγραφής της πραγματικότητας. Είναι εδώ που η επιστημονική μέθοδος, και η έρευνα των ψευδαισθήσεων μπορεί να βοηθήσει.»


Πως οι αισθήσεις μας μπορούν να μας πείσουν πως αντικείμενα μπορούν να κυλίσουν από μόνα τους ενάντια την ανηφόρα. Δείτε το βίντεο εδώ

Και καταλήγουν πως στη νέα εποχή των πλαστών ειδήσεων και της μετα-αλήθειας η αναζήτηση της αντικειμενικής αλήθειας και των μη-«εναλλακτικών δεδομένων» είναι πιο επιτακτική παρά ποτέ. Επιστήμονες και δημοσιογράφοι πρέπει να ενώσουν τις δυνάμεις τους σε μια κοινή προσπάθεια, γράφουν, και να μη διστάζουν να υψώσουν τη φωνή τους στις αναλήθειες, είτε πρόκειται για ανθρώπινα λάθη είτε για εσκεμμένη παραπλάνηση. Σχετικά με αυτό που τώρα ονομάζεται «μετα-αλήθεια» δεν πρόκειται παρά για μια ψευδαίσθηση, χωρίς καμία βάση στη πραγματικότητα. Η πραγματική αλήθεια είναι αδιάβρωτη από ανθρώπινες επιθυμίες, συναισθήματα ή πεποιθήσεις.

Το ερώτημα «τι είναι αλήθεια;» είναι παλιό. Η αντιπαράθεση του Ιησού με τους αντιπάλους του στην Καινή Διαθήκη άνοιξε νέους ορίζοντες σκέψης γι’ αυτούς, όταν π.χ. τους μιλούσε για τον διάβολο ως ψεύτη και ανθρωποκτόνο (Ιωάν. 8, 44-47) αλλά και η διδασκαλία του, πως η υπακοή στα λόγια του οδηγεί στην αλήθεια και τελικά στην ελευθερία: «εάν μείνητε εν τω λόγω τω εμώ, είσθε αληθώς μαθηταί μου, και θέλετε γνωρίσει την αλήθειαν και η αλήθεια θα σας ελευθερώσει».


[1] Susana Martinez-Conde και Stephen L. Macknik, The Delusion of Alternative Facts. How science can guide the search for "actual" truth in our posttruth era (Η αυταπάτη εναλλακτικών γεγονότων. Πώς η επιστήμη μπορεί να καθοδηγήσει την αναζήτηση για "πραγματική" αλήθεια στην εποχή της μετα-αλήθειας), 27 Ιανουαρίου 2017, https://blogs.scientificamerican.com/illusion-chasers/the-delusion-of-alternative-facts/

Δεν υπάρχουν σχόλια: